ارتباط بین شاخص توده بدنی (BMI) بالا و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی از موضوعات مهم در زمینه سلامت عمومی است. افزایش BMI اغلب به معنای داشتن اضافه وزن یا چاقی است که با بیماری‌های قلبی و عروقی مانند فشارخون بالا، افزایش کلسترول و آترواسکلروز (تصلب شرایین) ارتباط مستقیمی دارد. در ادامه، به طور جامع به این موضوع پرداخته می‌شود و ارتباط BMI بالا با خطرات قلبی و نقش BMI در ارزیابی ریسک سلامتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۱. ارتباط بین شاخص توده بدنی (BMI) بالا و بیماری‌های قلب و عروق

الف) چاقی و فشار خون بالا

BMI  بالا با افزایش حجم خون و فشار وارده به دیواره‌های شریانی همراه است که فشارخون را افزایش می‌دهد. فشارخون بالا، در دراز مدت باعث آسیب به عروق خونی و ضخیم شدن دیواره‌های آن‌ها می‌شود و به عروق قلب آسیب می‌رساند. این وضعیت ریسک سکته‌های قلبی و مغزی را به شدت افزایش می‌دهد.

ب) BMI و افزایش کلسترول

 BMI بالا غالباً با افزایش سطح کلسترول LDL (کلسترول بد) و کاهش کلسترول HDL (کلسترول خوب) همراه است. کلسترول LDL می‌تواند بر دیواره‌های داخلی شریان‌ها رسوب کرده و موجب تشکیل پلاک‌های آترواسکلروزی شود. این پلاک‌ها جریان خون را محدود کرده و در صورت پارگی، ریسک حمله قلبی یا سکته مغزی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند.

ج) مقاومت به انسولین و دیابت

 BMI بالا باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌شود که در نهایت می‌تواند به دیابت نوع ۲ منجر شود. دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند؛ دیابت به دلیل آسیب به دیواره‌های عروق خونی و افزایش سطح گلوکز خون، ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی را چندین برابر افزایش می‌دهد.

د) التهاب مزمن

چربی اضافی به‌ویژه چربی احشایی (شکم)، پروتئین‌های التهابی به نام سایتوکاین‌ها ترشح می‌کند که موجب التهاب مزمن در بدن می‌شوند. این التهاب به مرور زمان به عروق خونی آسیب رسانده و باعث کاهش کارایی آن‌ها می‌شود. التهاب مزمن، یکی از عوامل اصلی بیماری‌های قلبی و عروقی است.

ه) نارسایی قلبی و BMI بالا

 BMI بالا با افزایش بار بر قلب همراه است و در طولانی‌مدت می‌تواند باعث کاهش کارایی قلب و منجر به نارسایی قلبی شود. وزن بالا به دلیل افزایش حجم خون و نیاز به پمپاژ بیشتر، فشار زیادی بر عضله قلب وارد می‌کند که می‌تواند باعث خستگی و کاهش عملکرد قلب شود.

نقش BMI در ارزیابی ریسک سلامتی

BMI به عنوان یک شاخص مهم برای ارزیابی وضعیت سلامتی افراد و تشخیص چاقی و اضافه وزن شناخته می‌شود. شاخص BMI به سادگی از تقسیم وزن فرد (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد او (بر حسب متر) به دست می‌آید و در دسته‌بندی‌هایی مانند وزن کم، وزن طبیعی، اضافه وزن و چاقی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس مطالعات، BMI بالاتر از ۲۵ با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی همراه است و BMI بالاتر از ۳۰، خطرات این بیماری‌ها را چند برابر می‌کند.

محدودیت‌های BMI در ارزیابی ریسک سلامتی

اگرچه BMI یک شاخص کاربردی و ساده برای تشخیص چاقی و اضافه وزن است، اما معایب و محدودیت‌هایی نیز دارد:

1. BMI و توزیع چربی بدن: BMI نمی‌تواند بین چربی‌های زیرپوستی و احشایی تمایز قائل شود؛ این در حالی است که چربی احشایی (چربی شکم) خطرات بیشتری برای سلامت قلبی-عروقی دارد.
2. BMI و ترکیب بدن: در افرادی که حجم عضلانی بالایی دارند، ممکن است BMI بالاتر از محدوده طبیعی داشته باشند؛ اما این به معنای افزایش ریسک قلبی نیست. به همین دلیل، شاخص‌های دیگری مانند دور کمر یا نسبت دور کمر به قد می‌توانند در کنار BMI برای بررسی ریسک قلبی مفیدتر باشند.
3. BMI و تفاوت‌های جنسیتی و سنی:  BMI به تفاوت‌های جنسیتی و سنی حساس نیست؛ این در حالی است که توزیع چربی بدن بین زنان و مردان و با افزایش سن تفاوت‌های زیادی دارد.

سایر شاخص‌ها برای ارزیابی ریسک سلامتی قلب و عروق

1. دور کمر و نسبت دور کمر به باسن (WHR)
   دور کمر یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی خطرات قلبی و عروقی است. چربی اضافی در ناحیه شکم با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت و سایر مشکلات متابولیکی همراه است. توصیه می‌شود دور کمر در مردان کمتر از ۱۰۲ سانتی‌متر و در زنان کمتر از ۸۸ سانتی‌متر باشد.
2. نسبت دور کمر به قد (WHtR)
   این شاخص، یکی از معتبرترین معیارها برای بررسی ریسک سلامتی است و نشان می‌دهد که چربی احشایی می‌تواند به صورت مؤثری با ریسک بیماری‌های قلبی و دیابت مرتبط باشد. به‌طور معمول، این نسبت برای مردان و زنان باید کمتر از ۰.۵ باشد.
3. درصد چربی بدن
   میزان چربی بدن در مقایسه با توده عضلانی نیز شاخص بهتری برای ارزیابی ریسک سلامتی است. درصد چربی بدن بالا، به‌ویژه در ناحیه شکم، با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و دیابت همراه است.

توصیه‌هایی برای مدیریت شاخص توده بدنی (BMI) و کاهش ریسک بیماری‌های قلبی

برای افرادی که دارای BMI بالا هستند، تغییرات کوچک و مستمر در سبک زندگی می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش ریسک بیماری‌های قلبی داشته باشد:

1. کاهش وزن و فعالیت بدنی منظم
   کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند تأثیر چشمگیری بر کاهش فشار خون، سطح کلسترول و کنترل قند خون داشته باشد. ورزش هوازی، مانند پیاده‌روی سریع، دویدن و شنا، برای سلامت قلب بسیار مؤثر است.
2. رژیم غذایی سالم و متعادل
   مصرف غذاهای کم‌چرب، کم‌نمک و سرشار از فیبر، میوه‌ها، سبزیجات، و غلات کامل برای حفظ سلامت قلب و کاهش وزن مفید است.
3. کنترل استرس و خواب کافی
   استرس مزمن و خواب ناکافی، هر دو می‌توانند فشار خون و ریسک بیماری‌های قلبی را افزایش دهند. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن و خواب منظم، در کنترل وزن و کاهش ریسک بیماری‌های قلبی مؤثر هستند.

BMI  بالا به عنوان شاخصی ساده برای تشخیص چاقی، ارتباط قوی‌ای با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی دارد. چاقی و اضافه وزن می‌توانند از طریق افزایش فشار خون، سطح کلسترول، مقاومت به انسولین و التهاب مزمن، خطرات قابل توجهی برای سلامت قلبی ایجاد کنند. استفاده از BMI همراه با سایر شاخص‌های ترکیب بدنی، می‌تواند به ارزیابی دقیق‌تر ریسک سلامتی کمک کند. با اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی، می‌توان این خطرات را کاهش داد و از سلامت قلب و عروق خود محافظت کرد.